Iz generacije u generaciju ponavljamo: „Samo sloga Srbina spasava“, hoćemo li, najzad, naučiti? Ova krilatica je imala pokretačku snagu u nacionalno¬oslobodilačkoj borbi srpskog naroda protiv spoljnog neprijatelja, pre svega, protiv Turaka i Habsburške monarhije. To je ujedno i istorijsko značenje ove izreke.
Ovu izreku prva nam je objasnila u mom četvrtom razredu užičke osnovne škole „Dušan Jerković“ učiteljica Ljubinka Jevđović. Zapisali smo u sveske: – Izreka “Samo sloga Srbina spasava” izvedena iz srpskog grba živi u narodu već više od 150 godina. Njen autor je Jovan Dragašević rodom iz Požarevca. Bio je oficir, naučnik, utemeljivač vojne štampe u Srbiji i pesnik, koga je oduševila patriotska strana pokreta Ujedinjene omladine srpske. Sav u idejama nacionalnog oslobođenja balkanskih naroda od turske vlasti, aktivno se uključio u pripreme čitave jedne generacije da ostvari težnje svojih potlačenih sunarodnika. Dragašević je bio urednik “Vojina”, lista za vojničke nauke, veštine i novosti, a zatim i “Ratnika”, lista za vojne nauke, novosti i književnost. Bio je i pisac naučnih dela iz geografije i istorije, ali najpoznatiji je bio kao pesnik. Njegove rodoljubive pesme štampane su 1860. і 1869. godine, a među njima najpoznatije su: “Jeka od gusala”, “Jovan Kursula”, “Rajić na topu”. Krilatica je prihvaćena od naroda, ali se uskoro izgubilo ime njenog autora. O njoj se kasnije govorilo kao o narodnoj pesmi i poslovici.
Današnje učiteljice i učitelji retko govore o ovoj temi koja je veoma važna za generacije srpske dece, dans retko ko zna šta uopšte znači reč ocila… Uveren sam da svako srpsko dete pa tako i užičko i ne samo dete, treba da zna šta znače ocila na srpskom nacionalnom grbu. Zato pripovedanje počinnjem od samog početka sa pitanjem: Šta su ocila?
Ocilo ili ognjilo-kresivo u svojoj priči Bela Kućica pominje Đura Jakšić: “Kad je već blizu bio, on uze kresivo, stade iza jednoga grma, pa je onde kresao. Zatim uze jedan omut sena i mahaše njime po vazduhu dotle, dok se nije počelo pušiti”. Ocilo se može povezati sa svetlošću, vatrom pa tako i znanjem i toplotom.
Stilizovana ocila idu uz srpski krst koji je nacionalni simbol, deo grba Republike Srbije, njene zastave i zastave Srpske pravoslavne crkve. Krstovi sa ocilima su se koristili još u rimsko doba, ali kao simboli, a ne kao grbovi i amblemi. Neki istoričari ih povezuju sa labarumom, carskom zastovam Konstantina Velikog. U 6. veku krst sa četiri polja (sa slovima ili heraldičkim simbolima), tetragram, pojavio se i na vizantijskim novčićima.
Simbol je zasnovan na tetragramskom krstu amblema dinastije Paleolog, sa razlikom da je u srpskoj heraldičkoj tradiciji uobičajena upotreba belog krsta i ocila na crvenoj podlozi. Sastoji se od simbola krsta sa četiri stilizovana ćirilična slova “C” na svakom od njegovih uglova.
Srpsko predanje znak povezuje sa Svetim Savom, prvim srpskim arhiepiskopom, kome pripisuje stvaranje popularne krilatice „Samo sloga Srbina spasava”, koju je rekao kako bi pozvao Srbe da proglase nacionalnu autonomiju i započnu otpor dominaciji Katoličke crkve, čija skraćenica predstavlja četiri ćirilična slova S.
Najstariji sačuvani istorijski izvor krsta sa četiri ocila je „Dečanski polijelej”, koji je poklonio kralj Stefan Uroš II Milutin manastiru Prohor Pčinjski, u kome se i danas čuva.
Stojan Novaković tvrdi da je upotreba ocila, kao državnog simbola, počela 1397. godine, za vrijeme vladavine Stefana Lazarevića koji je izveden iz „Dečanskog polijeleja”. Srpski istoričar Stanoje Stanojević tvrdi da su ocila u upotrebu ušla 1345. godine, za vrijeme krunisanja Dušana Silnog za cara. U srednjem vijeku, u Srbije je bio u upotrebi i „grči stil”, sa zatvorenim ocilima (Β, β), i „srpski stil”, sa otvorenim ocilima (C). Na mapi Gabrijela de Valjseka iz 1439. godine Srbija je označena sa krstom sa ocilima i dvoglavim orlom. Prema Mavru Orbinu, krst sa ocilima su koristili Vukašin Mrnjavčević i Lazar Hrebeljanović.
Karlovačka mitropolija, uspostavljena je 1708. godine, postavila je ocila na svoj pečat. Nakon srpske revolucije, ocila se javljaju na svim srpskim grbovima, osim na grbu SR Srbije iz 1947. godine, na kome je uklonjen krst, ostavljajući četiri stilizovana ćirilična slova S; to je urađeno da bi se društveno ograničila i politički marginalizovala verska zajednica i religija uopšte. Tokom Drugog svjetskog rata, centralni organ kvinsliške vlasti u okupiranoj Srbiji, Vlada narodnog spasa, koristila je ocila na svom grbu.
