Zahvaljujući Udruženju građana Amanet i projektu Kraljevine Srbija i Crna Gora u ratovima 1912-1918, kao i gospodinu Đeniću, istoričaru iz Čajetine, prenosimo o ove priče našim slavnim precima.
“Zlatibor u Velikom ratu“ Milisav R. Đenić, 2006:
OSVAJAČ KAJMAKČALANA
Svojim nadarenim sposobnostima, kreativnim radom i velikim delima i zaslugama, armijski general Krsta Smiljanić ulazi u red znamenitih Srba dvadesetog veka i najuglednijih vojnih stratega i neimara na velikom delu oslobođenja i ujedinjenja svih jugoslovenskih naroda. To je i dokazao na svim položajima na kojima se nalazio kao vojnik, sa istim uspehom i u ratu i u miru.
Krsta je rođen 30. decembra 1868. godine u Ljubišu, u porodici zemljoradnika Milosava i Vidosave, u familiji koja je uvek važila za jednu od najpoznatijih i najuglednijih u zlatiborskom kraju. Posle završene osnovne škole i šest razreda realne gimnazije u Užicu, 1. septembra 1888. godine stupa u Nižu školu Vojne akademije, iz koje posle tri godine sa XXI klasom izlazi u činu inženjerijskog potporučnika. Blizina tadašnje srpsko-turske granice, na domaku stare Raške, razgarala je njegovo gorštačko rodoljublje do te mere, da se sa velikim zanosom posvetio vojnoj doktrini.
Vrlo inteligentan, razborit i radan, Krsta Smiljanić već u oktobru 1896. godine završava Višu školu Vojne akademije, a nakon priprema za Generalštab, ubrzo biva preveden u generalštabnu struku. Ove uspehe prati i napredovanje u vojnoj hijerarhiji, za poručnika je proizveden 1894, kapetana II klase 1897, kapetaka I klase 1899, majora 1902, potpukovnika 1908, pukovnika 1913, divizijskog generala 1918. i armijskog generala 1923. godine.
Do početka oslobodilačkih ratova obavljao je brojne funkcije, od značajnijih su: vodnik i komandir 5. 2. i 4. pionirske čete, ordonans oficir kralja Milana Obrenovića, ordonans oficir kralja Aleksandra Obrenovića, komandant 3. bataljona I pešadijskog puka Knjaz Miloš Veliki, načelnik štaba Šumadijske divizijske oblasti, komandant XII pešadijskog puka Knez Lazar, komandant I pešadijskog puka Knjaz Miloš Veliki. Od oktobra 1909. do novembra 1910. godine učestvuje na stažiranju u francuskom 74. pešadijskom puku u Ruanu, a kao izaslanik Generalštaba srpske vojske, 1912. godnne prisustvuje velikim vojnim manevrima engleske armije.
Pred Balkanske ratove, ceneći njegove sposobnosti, vojvoda Putnik ga uzima za jednog od svojih najbližih saradnika i poverava mu značajni Saobraćajni sektor u Glavnom generalštabu, gde sa primernom odgovornošću radi na pripremama mobilizacije i koncentracije trupa. Kad je izbio rat, postavljen je za rukovodioca koncentracijskih transporta, a ubrzo za načelnika Saobraćajnog odeljenja Vrhovne komande. Velike sposobnosti Krste Smiljanića zapazio je i predsednik srpske vlade, Nikola Pašić, koji ga je po okončanju Drugog balkanskog rata, kao vojnog eksperta, uvrstio u sastav naše delegacije za pregovore o miru u Bukureštu.
Posle završene mobilizacije srpske vojske pred Prvi svetski rat, Krsta Smiljanić se samo dvadesetak dana nalazio na mestu komandanta Obrenovačkog odreda, a već 7. septembra 1914. godine prima komandu nad Drinskom divizijom drugog poziva i sa njom učestvuje u svim operacijama na drinskom frontu, a 1915. godine prevodi je preko Crne Gore i Albanije. Po dolasku na Krf poverena mu je komanda nad Drinskom divizijom, koja je prilikom reorganizacije naše vojske formirana od dotadašnjih Drinskih divizija prvog i drugog poziva. Nalazeći se među svojim Drincima i najbližim zemljacima, dobro poznat i iskreno voljen i cenjen od svih ratnika, Krsta je svojim brižnim i očinskim staranjem brzo uspeo da oporavi svoje ratnike i da u njima u potpunosti oživi onaj stari borbeni duh, kojim su se odlikovali u svim dotadašnjim ratovima.
Oporavljena i odmorna, Drinska divizija brodovima je prebačena na Solunski front, gde je dala sjajan doprinos srpskim pobedama. Predvođena svojim komandantom, učestvuje u najsudbonosnijim i najtežim borbama, ali se posebno ističe u čuvenoj Kajmakčalanskoj bici. Značaj kajmakčalanskog kompleksa znali su i Nemci i Bugari, pa su ga tako organizovali da je predstavljao neosvojiv bedem. Za njegovu odbranu bugarska komanda je izdala najstrožije naređenje, da se položaji po cenu najvećih žrtava ne smeju napuštati, moraju se braniti do poslednjeg vojnika.
Istaknuti srpski i francuski stratezi smatrali su da je osvajanje čitavog kajmakčalanskog masiva neizvodljivo i da bi svaki pokušaj ka tom cilju predstavljao izuzetno rizičnu operaciju. Čast da izvrši nemoguć zadatak pripala je najboljima, Drinskoj divnziji i njenom komandantu Krsti Smiljaniću. Prošavši uspešno kroz prave ljudske klanice na Kajmakčalanu, Sivoj steni, Kočobeji, Floki, Starkovom zubu, Crnoj čuki. Gruništu i Sokolu, ovim herojima pripala je slava, pukovima Drinske divizije priznanje i pohvala Vrhovne komande i prestolonaslednika Aleksandra, a komandantu i većem broju njegovih vitezova najveća ratna odlikovanja.
Dobijena odlikovanja samo su mali dug velikom vojskovođi i čoveku za sve što je u svojoj uspešnoj karijeri učinio za svoju otadžbinu i srpski narod. Dug je spisak domaćih priznanja, isto toliko je i stranih.
Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima II reda (1929.)
Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima III reda (1915.)
Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima IV reda (1913.)
Orden Takovskog krsta V reda (1900.)
Orden Belog orla V reda (1910.)
Orden Belog orla II reda (1923.)
Orden Belog orla II reda (1920.)
Orden Belog orla I reda (1928.)
Medalja za vojničke vrline (1897.)
Zlatna medalja za revnosnu službu (1913.)
Orden Svetog Save I reda (1922.)
Orden jugoslovenske krune I reda (1931.)
Orden jugoslovenske krune II reda (1930.)
Krst milosrđa (1913.)
Spomenica za oslobođenje severnih krajeva Jugoslavije
Crnogorski Danilov orden IV reda (1910.)
Crnogorski Danilov orden II reda (1913.)
Čehoslovački Beli lav I reda (1923.)
Čehoslovački Ratni krst (1926.)
Rumunska kruna I reda (1923.)
Orden Rumunske zvezde III reda (1913.)
Engleski Orden Svetog Mihaila i Đorđa II reda (1920.)
Engleski Orden Kupatila III reda (1918.)
Italijanski Orden Svetog Mauricija i Lazara III reda (1918.)
Belgijski Orden Leopolda II reda (1923.)
Poljski Orden Polonija restituta II reda (1923.)
Persijski Orden Lav i sunce III reda (1913.)
Grčki Orden Svetog Spasa II reda (1913.)
Francuski Ratni krst (1918.)
Francuski Orden Legije časti III reda (1916.)
Tek što je oružje utihnulo, prestolonaslednik Aleksandar je, 8. decembra 1918. godine, generalu Krsti Smiljaniću poverio značajnu dužnost šefa Vojne misije u Ljubljani, odajući time priznanje njegovim velikim zaslugama. Od 1. februara 1919. godine nalazi se na dužnosti komandanta Dravske divizijske oblasti, od 8. decembra 1921. godine komandant je Treće armijske oblasti, a u periodu 1922-1929. godine na dužnosti je komandanta Druge armijske oblasti. Ukazom NJ. V. kralja Aleksandra 9. oktobra 1929. godine postavljen je za bana Zetske banovine, 10. januara 1931. godine otišao je u penziju i istovremeno postavljen za člana Vrhovnog zakonodavnog saveta. Novim Ukazom kralja Aleksandra, od 10. januara 1932. godine, Krsta Smiljanić je postavljen za senatora.
Kroz čitav život krasile su ga najlepše ljudske osobine, izuzetno poštenje, istinska skromnost i čovekoljublje, pa ne treba da čudi što je poslednje godine života proveo kao siromah. Oženio se Jovankom, rođenom Žanetom Almuli iz Šapca i u braku nisu imali dece. Do početka novog rata živeo je u Beogradu, a onda je došao u rodno selo da ne gleda svoje dojučerašnje neprijatelje. Nemačka komanda je želela da čuvenog vojskovođu ima u blizini i pod kontrolom, pa je patrola došla u Ljubiš da ga sprovede u Beograd. Poneli su se dostojanstveno i pokazali da ga i kao protivnika cene i poštuju. Kad je general izašao iz kuće nemački vojnici su ga dočekali u stavu mirno i uputili vojnički pozdrav.
Ostatak života osvajač Kajmakčalana i pobednik u mnogim velikim bitkama proveo je u kućnom pritvoru, u svom stanu u Beogradu. Umro je 15. aprila 1944. godine. Na sahrani se od svog ratnog druga dirljivim govorom oprostio general Milovan Nedić, a masa Beograđana je došla da položi vence i oda poslednju poštu bemrtnom vojskovođi.
